zondag 27 april 2014
Haansabelen is een volksgebruik waarbij een haan ondersteboven met de kop uit een mand aan een touw wordt opgehangen, waarna geblinddoekte omstanders met een sabel mogen proberen de kop er vanaf te slaan. In het Limburgse Oost-Maarland kwam in de jaren tachtig van de 20e eeuw eenzelfde gebruik met ganzen in het nieuws, ter plekke “Gaashouwe” genoemd. Haansabelen en gansslaan zijn evenals het ganstrekken voorbeelden van onthoofdingsrituelen uit ons culturele erfgoed.
In de 19e eeuw kregen dergelijke volksvermaken veel aandacht als elementen van het zelfbewustwordingsproces van de gewone burgerij die zich ontworstelde aan de eeuwenlange overheersing van kerk en aristocratie. Elke gelegenheid werd aangegrepen om festiviteiten te organiseren met een keur aan vermakelijkheidsspelen zoals ringrijden, zaklopen, boegsprietlopen, mastklimmen, stroophappen en hardloopwedstrijden met hindernissen. Ter verdediging van de onthoofdingsrituelen schreef in 1863 de burgemeester van Oegstgeest het volgende pleidooi: “Voor den boerenarbeider die gewoonlijk geen paard of goed geweer bezit of in het billardspel ervaren is, waardoor hij aan sommige nommers van het programma geen deel kan nemen, en wiens leden, door het zware werk dat hij verrigt, niet staan om hard te loopen, in den mast te klimmen, boegspriet te loopen of tot het verrigten van andere dergelijke lichaamsoefeningen, is in het programma opgenomen het zogenoemde katknuppelen en haansabelen”. Ter geruststelling vermeldde hij erbij dat zich in de hangende ton een kolfbal bevond in plaats van een kat en in de mand geen levende, maar een “doode haan” hing, die later bij de winnaar in de soep zou belanden.
Zo moet het her en der in het land ook geweest zijn op zondag 12 mei 1889.
Op die dag werd in Nederland immers het veertigjarig regeringsjubileum gevierd van Koning Willem III. Op veel plaatsen was het feest overigens naar maandag verplaatst. In veel feestprogramma’s was naast de gebruikelijke concerten en “illuminaties” plaats ingeruimd voor allerlei volksvermaken. Zo ook in het Zuid-Hollandse Koudekerk aan den Rijn.
Overigens wordt onze koninklijke familie heden ten dage ook nog wel geconfronteerd met de gekuiste versie van het katknuppelen (2014 De Rijp), maar een spelletje haansabelen zal er in Nederland naar verluidt niet meer in zitten. Dit gebruik schijnt uitgestorven te zijn. Er is ook nooit een spelvorm voor bedacht. Zo niet in de ons omringende landen. Bij een staatsbezoek aan Duitsland, België of Frankrijk zou een potje Haansabelen / Hanenkappen / Hahneköppen of Décapitation du Coq er nog wel in kunnen zitten.